Geen digitale samenleving zonder duurzame informatietechnologieën
Professeur de micro-électronique, Ecole Polytechnique de Louvain (EPL)
Co-fondateur, European Nanoelectronics Consortium for Sustainability (ENCOS)
De 21e eeuw is duidelijk het tijdperk van de digitalisering en de mobiele communicatie. Zogenaamde ‘intelligente’ geconnecteerde objecten vermenigvuldigen zich op grote schaal en scheppen een interactieve omgeving (Internet of Things, IoT). In onze woningen, industriegebouwen en auto’s, op onze wegen enzovoort worden we vandaag door niet minder dan 50 miljard geconnecteerde objecten omgeven. Achter de schermen werkt een industrie die almaar meer ruimte, energie en grondstoffen opeist. De hightech objecten verslinden schaarse, kritieke en zelfs giftige materialen. Ze veroorzaken niet alleen ecologische rampen zoals de verontreiniging van de bodem en het grondwater, maar ook tal van gewapende conflicten in zuidelijke landen. Geprogrammeerde veroudering is in haar verschillende vormen een realiteit die aan de basis ligt van een technisch-economisch en consumptiemodel dat meer dan ooit sociale ongelijkheid voortbrengt.
Het antwoord van de universiteiten
Volgens sommigen is hightech de bron van alle kwalen van de moderne maatschappij, anderen zien in dezelfde technologieën de oplossing voor de maatschappelijke uitdagingen van vandaag en morgen. Het debat sluipt binnen in de universitaire gemeenschap van de wetenschappen en de technologie die aan de wieg van deze ontwikkelingen staat. De zeer disciplinaire organisatie van het universitaire onderwijs verklaart ongetwijfeld het conservatisme en de traagheid waarmee de wetenschappers deze problematiek onder ogen zien. Zij moeten dringend voor een holistische aanpak opteren en de kunstmatige barrières tussen de disciplines slopen, om met en voor de burgers een duurzamere en meer egalitaire samenleving tot stand te brengen.
Een cursus in het hoger onderwijs die het belang van het interdisciplinaire of transdisciplinaire karakter van de maatschappelijke uitdagingen benadrukt, zal bijdragen tot de vorming van wetenschappers die zich bewust zijn van de impact van elke technologische ontwikkeling op het milieu en de organisatie van de samenleving. Deze nieuwe generatie wetenschappers zal voorrang geven aan samenwerking en collectieve intelligentie. De kritische geest zal centraal staan in hun opleiding. De wetenschappers zullen soms het initiatief nemen voor en altijd actief deelnemen aan het maatschappelijke debat dat onontbeerlijk is om elk openbaar of privéonderzoek te valoriseren. Deze holistische denkoefening, die aan elke technologische ontwikkeling moet voorafgaan, zal het beste van hightech en lowtech meenemen in plaats van ze tegenover elkaar te stellen. Ze zal duurzame technologieën ontwikkelen die we ons eigen kunnen maken en die bijdragen tot de vriendschap tussen de volkeren en de vermindering van de ongelijkheid.
Het kan ook anders
In het voorjaar van 2017 werd het Europese consortium ENCOS (European Nanoelectronics consortium on sustainability Nanoelectronics) voor de ontwikkeling van duurzamere elektronica in het leven geroepen. Het netwerk verzamelt industriëlen, universitairen uit verschillende disciplines – ingenieurs, sociologen, economen, filosofen – terreinwerkers en consumenten. Het stelt innoverende oplossingen voor om in de fabricage van het IoT het energieverbruik en de productie van afval te beperken, giftige of kritieke grondstoffen te vervangen of minder te gebruiken, de toeleveringsketen in de sector van de consumentenelektronica transparanter te maken, nieuwe bedrijfsmodellen te ontwikkelen om geprogrammeerde veroudering te bestrijden en de levensduur van elektronische toestellen te verlengen.
In de afgelopen decennia is de ontwikkeling van hightech toestellen gepaard gegaan met een verkleining van hun afmetingen en een vermenigvuldiging van de materialen van hun componenten. Dit schept nieuwe uitdagingen voor de recycling. Het modulaire concept van elektronische toestellen dat Fairphone voorstelt, verlengt de levensduur van de elektronische componenten en schept de mogelijkheid om toestellen te repareren, te upgraden of voor andere functies te hergebruiken. Belangenbehartiging is een integraal deel van de activiteiten van het consortium ENCOS. Het werkt samen met verscheidene verbruiksverenigingen om wetsvoorstellen op te stellen die ze aan de Europese en lokale politici aanbieden, om geprogrammeerde veroudering tegen te gaan en de uitrol van duurzame technologieën te bevorderen. Wat bewijst dat elke burger iets kan doen!